Ο θεός Απόλλωνας από την πρώτη στιγμή που γεννήθηκε ήθελε να δημιουργήσει το πρώτο μαντείο στον κόσμο, που να φανερώνει στους ανθρώπους την αλάθευτη βουλή του πατέρα του,του Δία. Γι' αυτό φεύγει από τον Όλυμπο και αρχίζει να ψάχνει να βρει τον κατάλληλο τόπο για το μαντείο του. Πέρασε πολλά μέρη αλλά δεν βρήκε κάτι που να τον ευχαριστεί.
Κάποια στιγμή φτάνει στα μέρη της Θήβας, που ήταν σκεπασμένα με παρθένα δάση, γιατί ούτε η πόλη είχε κτιστεί, ούτε δρόμοι είχαν ανοικτεί στον κάμπο της. Από εκεί τραβάει στην Ογχηστό, διαβαίνει τον Κηφισό ποταμό, περνάει την Αλίαρτο και φτάνει στο τέλος στα νερά της πηγής Τιλφούσας ή Τιλφώσ(σ)σας κάτω από το βουνό Τιλφούσιο ή Τιλφώσ(σ)ιον.
Εδώ, για πρώτη φορά, ύστερα από την περιπλάνησή του ο θεός Απόλλωνας πιστεύει πως βρήκε τον τόπο που γύρευε. Το καλάρυσμα της πηγής, τα πυκνά δέντρα γύρω του και το βουνό από πάνω ήταν ό,τι ακριβώς επιθυμούσε. Έτσι φωνάζει την Τιλφούσα, τη νύμφη που εξουσίαζε τα νερά, και της φανερώνει την απόφασή του να χτίσει σ΄αυτό τον τόπο το πρώτο του μαντείο. Και χωρίς να χάσει καιρό χαράζει τα όριά του μαντείου έτσι ώστε να γίνει φαρδύ και μακρύ.
Η νύμφη Τιλφούσα που είχε εκεί δικό ης μαντείο δεν επιθυμούσε να μοιραστεί τη θέση της με το θεό Απόλλωνα, γι' αυτό και τον αποτρέπει να φτιάξει εκεί το μαντείο του λέγοντάς του ότι δεν είναι κατάλληλος ο τόπος για ένεν θεό σαν κι αυτόν. Του λέει ότι εδώ όλη την ημέρα φέρνουν οι άνθρωποι τα άλογά τους και τα μουλάρια τους για να τα ποτίσουν συτ νερά της, και τα ποδοβολητά τους δεν θα τον αφήσουν να ησυχάσει ούτε στιγμή. Κι έπειτα όσοι θα έρχονται εδώ αντί να επισκεφτούν τα ναό του και τους θησαυρόυς του, θα προτιμούν να περνούν την ώρα τους καμαρώνοντας τα άλογά και τα αμάξια των περαστικών. "Πήγαινε καλύτερα κάτω από τον Παρνασό, στην Κρίσα. Εκεί δε θα σε ενοχλεί τίποτε".
Ο Απόλλωνας ξεγελιέται και παίρνει το δρόμο γαι τον Παρνασσό. Αμέσως βάζει τα θεμέλια του μαντείου του. Δίπλα ήταν μια πηγή που τη φύλαγε ένα φοβερό φίδι, που δεν άφηνε κανένα να πλησιάσει αυτά τα μέρη, χώρίς να τον φάει. Ο Απόλλωνας άντιλαμβάνεται την παγίδα που του είχε στήσει η Τιλφούσα και αφού σκότωσε το φίδι επιστρέφει στην πηγή της Τυλφούσας και σταματά τη ροή της με βροχή από βράχια. Δίπλα στην πηγή κατασκευάζει ένα βωμό.
Η παράδοση λέει ότι όταν οι αργείοι κυρίεψαν τη Θήβα, μαζί με τους γιους του Πολεινίκη,πήγαν λάφυρα στους Δελφούς , στο θεό Απόλλωνα. Μαζί τους είχαν και τον Μάντη Τειρεσία , ο οποίος αφού έσβησε τη δίψα του στην Τιλφούσα πηγή ξεψύχησε και ο τάφος του βρίσκεται κοντά στην πηγή.
Ο Παυσανίας αναφέρει, ότι οι αλιάρτιοι είχαν αφιερωμένο, κοντά στο βουνό Τιλφούσιο, ένα χώρο στις θεές που τις ονόμαζαν Πραξιδίκες, στις οποίες ορκίζονταν και ο όρκος τους δεν ήτα επιπόλαιος.
Το Τιλφούσιο ή Τιλφώσ(σ)ιον όρος βρίσκεται στα αριστερά του δρόμου Λιβαδειάς -Θηβών, και είνα το ύψωμα της Πέτρας, εκεί που έγινε η τελευταία μάχη του αγώνα της ανεξαρτησίας κατά των Τούρκων, το Σεπτέμβρη του 1829.Το Τιλφούσιον όρος, το σημερινό ύψωμα Πέτρας, ήταν παραλίμνιο,σ' αυτό το στενό πέρασμα οι ελληνικές δυνάμεις του Υψηλάντη εμπόδιζαν τη διέλευση των Τουρκικών δυνάμεων προς Λαμία.
Απέναντι από το βραχώδες βουνό Πέτρα και δίπλα σχεδόν της σιδηροδρομικής γραμμής υπάρχει το εξωκλήσι του Ιωάννου του Προοδρόμου, το οποίο αντικατέστησε στη θέση αυτή τον αρχαίο ναΐσκο του τιλφουσίου Απόλλωνα, τα θεμέλια του οποίου βρέθηκαν κοντά στη ΒΔ γωνιά της εκκλησίας. Κατά τη διάρκεια των ανασκαφών, από τον αρχαιολόγο Θ. Σπυρόπουλο, στο κέντρο του ναΐσκου αποκαλύφθηκε ένα κυκλικό όρυγμα με στάχτες και κάρβουνα. Επίσης βρέθηκε βάθρο με αναθηματική επιγραφή για τη θεά Άρτεμη.