Κοιλάδα των Μουσών

Το ιερό άλσος Κοιλάδα των Μουσών ή 'Αλσος των Ελικωνίων Μουσών βρίσκεται στις ανατολικές υπώρειες του Ελικώνα κοντά στο χωριό Θεσπιές.

Η ιστορία του ιερού άλσους ξεκινά τον 6ο αι. π. Χ. Ο τόπος όμως γνώρισε τη μεγάλη του άνθηση από τον 3ο αι. π. Χ. και στο εξής οπότε ιδρύθηκαν και διοργανώνονταν κάθε πέντε χρόνια από τους Θεσπιείς τα Μούσεια, γιορτή αφιερωμένη στις εννέα Μούσες. Στο πρόγραμμα των γιορτών συμπεριλαμβάνονταν και αγώνες σάλπιγγας, επικής ποίησης, ραψωδίας, κιθάρας, αυλού, σατυρικής ποίησης, υποκριτικής και τραγωδίας στους οποίους έπαιρναν μέρος μουσικοί και ποιητές από όλη την Ελλάδα.
Οι νικητές των αγώνων αφιέρωναν τα έπαθλά τους, κυρίως τρίποδες, στο ιερό. Ανάμεσά τους ήταν στημένος κι ο τρίποδας του ποιητή Ησιόδου ως ανάμνηση της νίκης του σε μουσικό αγώνα στη Χαλκίδα, καθώς και ο αδριάντας του. Πλήθος αγαλμάτων που σχετίζονταν με τις Μούσες, διάσημους ποιητές ή μουσικούς ήταν στημένα στον υπαίθριο χώρο του ιερού άλσους.
Κατά τα ρωμαϊκά χρόνια η φήμη των Μουσείων εξαπλώθηκε και έξω από τον ελλαδικό χώρο και τον 2ο και τον 1ο αι. π. Χ. την διοργάνωση των αγώνων χρηματοδοτούσε ο εκάστοτε ρωμαίος αυτοκράτορας οπότε και προστέθηκε στον κατάλογο των αγώνων και ο αγώνας εγκωμίων προς αυτόν. Τότε επικράτησε και η ονομασία Μεγάλα Καισαρεία αφού πλέον τιμόταν πρώτα ο αυτοκράτορας και στη συνέχεια οι Μούσες. Ο Παυσανίας επισκέφτηκε την κοιλάδα και στα Βοιωτικά του αναφέρεται στα Μουσεία (Παυσανίας ΙΧ, 31,3).

Ανασκαφές

Η πρώτη αρχαιολογική έρευνα στο χώρο έγινε το1882 από τον Π. Σταματάκη ο οποίος εντόπισε τα θεμέλια του αρχαίου ναΐσκου των Μουσών που είχαν καλυφθεί από την εκκλησία της Αγίας Τριάδας και επισήμανε την ύπαρξη του θεάτρου στην πλαγιά του βουνού. Η συστηματική ανασκαφή του χώρου έγινε από από τη Γαλλική Σχολή υπό τον αρχαιολόγο P. Jamot στα στα έτη 1888, 1889 και 1890, οπότε και ήρθαν στο φως όλα τα μέχρι σήμερα γνωστά μνημεία του άλσους.

Τα σωζόμενα έως σήμερα μνημεία

Τα σημαντικότερα σωζόμενα έως σήμερα μνημεία είναι ο ναΐσκος των Μουσών, το θέατρο και η μακρά ιωνική στοά. Βορειότερα του ιερού, πάνω στο λόφο Κερησό, σήμερα γνωστό ως Πυργάκι, σώζονται λείψανα οχυρωτικού περιβόλου με τετράγωνο πύργο.
Ο ΝΑΪΣΚΟΣ Ή ΒΩΜΟΣ ΤΩΝ ΜΟΥΣΩΝ
Τα θεμέλια του αφιερωμένου στις Μούσες ναΐσκου αποκαλύφθηκαν πλήρως μετά τη διάλυση της εκκλησίας της Αγίας Τριάδας η οποία είχε κτιστεί πάνω στο αρχαίο οικοδόμημα. Ο ναΐσκος πρόκειται για ορθογώνιο κτήριο μικρών διαστάσεων που χρονολογείται στον 3ο αιώνα π.Χ., σύγχρονο με το θέατρο και τη στοά.
ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ
Το θέατρο χρονολογείται από τα τέλη του 3ου αιώνα π.Χ. ή τις αρχές του 2ου αιώνα π.Χ. Κτίστηκε για τις ανάγκες των μουσικών και θεατρικών αγώνων που γίνονταν στο άλσος με την ευκαιρία της γιορτής των Μουσείων, εκδήλωσης με μουσικούς και θεατρικούς αγώνες, αφιερωμένης στις εννέα Μούσες προστάτιδες των Γραμμάτων και των Τεχνών. Το κοίλον του θεάτρου ακολουθούσε τη κλίση της πλαγιάς. Οι θεατές κάθονταν σε υποτυπώδεις σειρές καθισμάτων, σκαμμένες στην πλαγιά του βουνού. Μόνον η πρώτη σειρά των καθισμάτων - η προεδρία - ήταν μαρμάρινη. Σήμερα σώζονται η σκηνή και το προσκήνιο του θεάτρου.
Η ΜΑΚΡΑ ΙΩΝΙΚΗ ΣΤΟΑ
Η μακρά ιωνική στοά, μήκους 96,70 μ., που βρισκόταν 40 περίπου μέτρα δυτικά του ναΐσκου των Μουσών και προοριζόταν για τη στέγαση αναθημάτων (δώρων) προς τις Μούσες. Χρονολογείται στον 3ο αιώνα π.Χ. Στο εσωτερικό διέθετε αρχικά κατά μήκος τοίχο και δωμάτια, ο οποίος αντικαταστάθηκε αργότερα με κιονοστοιχία κορινθιακών κιονοκράνων.
Ο ΟΧΥΡΩΤΙΚΟΣ ΠΕΡΙΒΟΛΟΣ
Βόρεια του άλσους, δεσπόζει ο λόφος Κερησσός όπου σώζονται αποσπασματικά τα θεμέλια του οχυρωτικού περιβόλου της αρχαίας Άσκρας. Ο λόφος χρησίμευε ως ακρόπολη της Άσκρας και του ιερού της κοιλάδας, μέχρι των Θεσπιών. Εκεί είναι ορατά και τα ερείπια τετράγωνου πύργου του 4ου αι. π .Χ. Έχει διατυπωθεί η άποψη ότι ο πύργος αυτός κατασκευάστηκε από τους Θεσπιείς λίγο πριν από τη μάχη των Λεύκτρων ούτως ώστε να ελέγχεται κάθε κίνηση στη περιοχή από δυτικά, βόρεια και ανατολικά, κυρίως των Θηβαίων. Την ακρόπολη της Άσκρας αναφέρει και ο Παυσανίας (Παυσανίας ΙΧ, 29,2 ).
ΤΑ 9 ΒΑΘΡΑ ΑΓΑΛΜΑΤΩΝ ΤΩΝ ΜΟΥΣΩΝ
Στις γαλλικές ανασκαφές του 1899, βρέθηκαν εννέα βάθρα αγαλμάτων μουσών, τα οποία πιθανότατα να ήταν στημένα σε ενιαίο σύμπλεγμα. Τα πέντε καλύτερα σωζόμενα φέρουν χαραγμένα τα ονόματα Πολυμνία, Θάληα, Τερψιχορα, Ωρανια, Ευτερπα, και επιγράμματα, έργα του ποιητή και γλύπτη Ονέστου.
Ο ΤΕΤΡΑΓΩΝΟΣ ΠΥΡΓΟΣ ΤΗΣ ΑΣΚΡΑΣ
Ο τετράγωνος πύργος της Ασκρας του 4ου αιώνα π.Χ. που δεσπόζει από τα Βόρεια του ιερού άλσους των Μουσών και κατέχει το υψηλότερο μέρος του δύσβατου λόφου Πυργάκι. Διέθετε τρεις αποθηκευτικούς χώρους στο ισόγειο. Ολόγυρά του σώζεται παλαιότερος ουρωματικός περίβολος σε ερείπια. Ο πύργος κτίστηκε πιθανότατα από τους Θεσπιείς λίγο πριν τα 371 π.Χ. (μάχη Λεύκτρων) προκειμένου να ελέγχουν έτσι τις κινήσεις των Θηβαίων.

Τα κινητά ευρήματα

Τα κινητά ευρήματα που ήρθαν στο φως είναι πολλά, πλούσια και επιβεβαιώνουν τις ιστορικές μαρτυρίες και ανάμεσα σε αυτά σημαντική θέση κατέχουν οι περίπου 250 επιγραφές που ανακαλύφθηκαν:

• Ανάμεσά τους περίοπτη θέση κατέχει η λεγόμενη αναθηματική στήλη του Ησίοδου. Ο ίδιος ο ποιητής αναφέρει ότι αφού έλαβε μέρος στα άθλα του Αμφιδάμαντα στη Χαλκίδα, αφιέρωσε τρίποδα στο ιερό των Μουσών: ενθα με φημι υμνω νικησαντα φερειν τριποδ’ ωτωεντα τον μεν εγω μουσης ελικωνιαδεσς ανεθηκα (Ησίοδος, Έργα και Ημέρες , 651-659).
• Πολλές αναθηματικές επιγραφές είναι αφιερωμένες στους θεούς Άρτεμη, Δήμητρα, Δία και τους Διόσκουρους.
• Κατάλογος πεσόντων στο πεδίο της μάχης
• Ενεπίγραφη αετωματική στήλη, ανάθημα της πόλης των Δελφών προς τους Θεσπιείς, της οποίας το αέτωμα κοσμείται με ανάγλυφη διακόσμηση, παράσταση τρίποδα, λύρας και δελφικού ομφαλού.
• Δύο όροι του περιβόλου του Διονύσου
• Ενεπίγραφες βάσεις αγαλμάτων αφιερωμένων στους θεούς.
• Από τις επιγραφές των ρωμαϊκών χρόνων ξεχωρίζουν οι κατάλογοι νικητών στους αγώνες. Οι κατάλογοι αυτοί αρχίζουν με το όνομα του άρχοντα, του αγωνοθέτη και του ιερέα των Μουσών.
• Ρωμαϊκά ψηφίσματα
• Τιμητικές διακρίσεις από τους Θεσπιείς προς τους ρωμαίους αυτοκράτορες από τον Ιούλιο Καίσαρα έως τον Μεγάλο Κωνσταντίνο

Πολλά είναι επίσης τα θραύσματα αγαλμάτων που βρέθηκαν στο χώρο. Ο Παυσανίας αναφέρει (Παυσανίας ΙΧ, 30, 1-2 ) ότι τα αγάλματα των Μουσών ήταν έργα των γλυπτών Κηφισόδοτου, Στρογγυλίωνα και Ολυμπιοσθένη ενώ αναφέρει και δύο αγάλματα του Διονύσου φιλοτεχνημένα από τους σπουδαίους γλύπτες Λύσιππο και Μύρωνα.

Πληροφορίες

Θ΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων Θεσπιές (Νομός Βοιωτίας)
Τηλέφωνο: [phone]
Φαξ: [phone]

Πηγές

ΥΠΠΟ
http://www.greece.strabon.org/
Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού